تری سدیم سیترات

سیترات سدیم در تولید محصولات غذایی، دارویی، شوینده‌ها، فراورده‌های نفتی و… کاربرد دارد. این ماده با نام نمک ترش شناخته می‌شود و یک افزودنی مجاز برای مواد غذایی است. همچنین به عنوان نگهدارنده مواد غذایی و طعم‌دهنده نیز کاربرد دارد. سیترات سدیم طعمی ترش داشته و در اکثر نوشیدنی‌های ورزشی به عنوان نگهدارنده کاربرد دارد.

انواع سدیم سیترات

مونوسدیم سیترات:این ماده طعم شورو اسیدی دارد و به دلیل اینکه از به وجود آمدن کپک جلوگیری می‌کند می‌توان به عنوان عامل بافر در محصولاتی  مثل ژله و انواع نوشیدنی استفاده کرد.

دی‌سدیم سیترات: کمترین استفاده را در تولید مواد غذایی دارد و PH آن حدود 4 تا 9 در محلول آبی 1 درصد اندازه‌گیری شده است.

تری سدیم سیترات: این ماده بیشترین استفاده را در تولید مواد غذایی دارد. از جمله کاربردهای آن استفاده به عنوان یک حامل در فرمولاسیون‌های حساس به رطوبت است زیرا قدرت جذب آب بالایی دارد و باعث ماندگاری بیشتر محلول‌های کم آب می‌شود

شرایط نگهداری سیترات سدیم

برای استفاده بهینه از این ماده و کاهش درصد خطاهای آزمایشگاهی باید شرایط مناسب برای نگهداری و یا حتی استفاده از آن را به خوبی بدانید. اگر نیاز به نگهداری (کوتاه یا طولانی مدت) این ماده دارید به موارد زیر توجه کنید:

ـ در محیط‌های داخلی و به دور از نور خورشید نگهداری شود.

ـ تاریخ انقضای سدیم سیترات 3 سال است.

ـ کیسه‌های حاوی سدیم سیترات را در جای خشک نگهداری کنید.

ـ در دمای محیط نگهداری شوند زیرا دمای بالا یا پایین باعث انجام برخی واکنش‌ها در این ماده می‌شود.

سدیم سیترات در صنایع غذایی

مهم‌ترین وظیفه این ماده تنظیم اسیدیته در محصولات خوراکی است و به عنوان نگهدارنده مواد غذایی کاربرد دارد. اما در مواد غذایی مختلف با اهداف دیگری نیز استفاده می‌شود. به عنوان مثال در کیک‌های صنعتی یا فراورده‌های گوشتی مثل سوسیس برای خوش طعم کردن محصول از سیترات سدیم استفاده می‌شود.

این ماده به عنوان نگهدارنده برای میوه و سبزیجات و جلوگیری از قارچ زدن یا فاسد شدن آن‌ها کاربرد دارد. از طرفی سدیم سیترات طعم ترش و شوری دارد و به همین دلیل در ساخت برخی نوشیدنی‌ها به عنوان اسانس استفاده می‌شود.

سدیم سیترات در داروها

از این ماده می‌توان برای طعم دادن به داروها، آنتی اکسیدان و.. استفاده کرد. از مهم‌ترین کاربردهای پزشکی سدیم سیترات کاهش اسید ادرار است زیرا این ماده یک عامل قلیایی بوده و اسیدیته ادرار را کاهش می‌دهد.همچنین از نقرس و سنگ کلیه جلوگیری می‌کند. در نتیجه از ترکیب اسید سیتریک با این ماده می‌توان در داروهای مربوط به مشکلات کلیوی و مسکن‌هایی که برای بیماری‌هایی نظیر التهاب مثانه ساخته می‌شود استفاده کرد.

خطرات تماس با سدیم سیترات

سدیم سیترات هم همانند سایر مواد شیمیایی (مثل بی‌کربنات آمونیوم، اسید آسکوربیک و … ) عوارضی دارد.

زیرا که درتماس مستقیم با این ماده در مدت طولانی عوارضی به وجود می آید که این عوارض چندان جدی نیستند اما برای جلوگیری از خطرات احتمالی در حین انجام کارمی توان موارد زیر را رعایت کرد:

ـ در صورت استنشاق این ماده فورا در محیط آزاد قرار بگیرد و سعی کنید چند نفس عمیق بکشید.

سیترات سدیم ماده‌ای اشتعال‌زا است. از قرار دادن آن در محیط‌های بسیار گرم و شعله‌های آزمایشگاهی خودداری کنید.

ـ بدون استفاده از دستکش به آن دست نزنید زیرا احتمال ایجاد حساسیت‌های پوستی بسیار بالاست.

ـ در صورتی که مقداری از این ماده بنا به هر دلیلی وارد چشم شما شد چشم خود را با آب فراوان بشویید.

روش تولید سیترات سدیم

اسید سیتریک ماده اولیه برای تولید سیترات سدیم است. اسید ستریک معمولا از میوه‌هایی مثل لیموترش و پرتقال استخراج شده یا به صورت آزمایشگاهی تولید می‌شود. برای تولید سیترات سدیم (با استفاده از اسید سیتریک) از دو روش زیر استفاده می‌ شود:

* روش شیمیایی: در این فرایند اسیدسیتریک و هیدروکسید سدیم (سودا کاست) با یکدیگر واکنش داده و به سیترات سدیم و آب تبدیل می‌شود. سپس با استفاده از روش‌های مختلف مثل تصفیه و تقطیر، آب را از واکنش حذف کرده و سیترات سدیم خالص به دست می‌آید. محصول نهایی این واکنش سیترات سدیم پودری یا کریستالی است.

* روش میکروبیولوژی: در این روش از باکتری‌ها استفاده می‌کنند. در مرحله اول، باکتری‌هایی که توانایی تبدیل گلوکز به سدیم سیترات را دارند در یک محیط کشت قرار می‌گیرند؛ در مرحله بعد با استفاده از مواد شیمیایی باکتری‌ها را از سیترات سدیم به دست آمده جدا می‌کنند تا ماده به صورت خالص در بیاید.

مقایسه سیترات سدیم با سایر افزودنی ها

سدیم سیترات از جمله افزودنی‌هایی است که همواره با مواد مشابه خود مقایسه می‌شود. این مقایسه‌ها در جهت مشخص کردن نقش سیترات سدیم در افزایش طعم، ماندگاری و حفظ ویژگی‌های ظاهری مواد غذایی صورت می‌گیرد.

* سدیم سیترات در مقایسه با سدیم کلراید: هر کدام از این افزودنی‌ها مناسب استفاده درمواد غذایی مختلفی هستند. در واقع باید ابتدا نیازهای محصولات غذایی را در نظر گرفت به عنوان مثال برای تنظیم PH و اضافه کردن مزه ترش به مواد غذایی بهتر است از سدیم سیترات و برای اضافه کردن مزه تندی به غذاها از سدیم کلراید استفاده کرد. به طور کلی از سیترات سدیم بیشتر از سدیم کلراید برای تهیه مواد غذایی و انواع داروها استفاده می‌شود.

* سدیم سیترات در مقایسه با سدیم بی‌کربنات: سدیم سیترات و سدیم بی‌کربنات هر دو موادی هستند که در داروها برای تنظیم pH معده استفاده می‌شوند ودر مقایسه با سدیم بی‌کربنات، سدیم سیترات مزایای بیشتری دارد. به عنوان مثال سیترات سدیم، مقدار سدیم کمتری دارد. این مسئله برای افرادی که نیاز به کنترل سدیم دارند مثل بیماران مبتلا به فشار خون، بسیار مهم است. علاوه بر این سیترات سدیم خاصیت جذب‌کنندگی اسید معده را دارد و باعث کاهش علائم سوزش معده می‌شود.

جایگزین های طبیعی سیترات سدیم در صنایع غذایی

عصاره لیموشیرین و لیموترش: این دو ماده حاوی مقادیر زیادی اسید سیتریک هستند. این مواد می‌توانند جایگزین طبیعی مناسبی برای سیترات سدیم باشند.  عصاره لیموشیرین و لیمو ترش  می‌تواند جایگزین طبیعی برای سیترات سدیم در برخی از مواد غذایی باشد.

عصاره پرتقال: عصاره پرتقال نیز می‌تواند به عنوان یک جایگزین طبیعی برای تنظیم pH و بهبود طعم محصولات غذایی استفاده شود. از این ماده برای تهیه انواع نوشیدنی‌های طبیعی و صنعتی می‌توان استفاده کرد. توجه داشته باشید که میزان مصرف عصاره پرتقال باید با توجه به حجم ماده در نظر گرفته شود تا محصول نهایی طعم تلخی نداشته باشد.

خمیر باسلیک سیتریک: این ماده از ترکیب چند خوراکی طبیعی مثل: لیموترش، پرتقال، انواع ادویه و سایر مواد ارگانیک به دست می‌آید. خمیر باسلیک به تنظیم PH و بهبود طعم مواد غذایی کمک می‌کند. از این خمیر برای تهیه مربا، ترشی، آبمیوه، انواع نوشیدنی و … می‌توان استفاده کرد.

بیکینگ پودر: این ماده یکی دیگر از مواد طبیعی است که می‌توان به جای سدیم سیترات استفاده کرد. بیکینگ پودر حاوی اسیدهای بی‌کربناتی است که در مواد غذایی پختنی مثل نان و شیرینی کاربرد زیادی دارد.